-Уул уурхайн “Mining week” арга хэмжээ тун удахгүй болох гэж байна. Энэ том салбараар монголчууд долоо хоног амьсгалсан шинэлэг ажил болох нь. Гол нь та бүхэн энэ өдрүүдээс юу хүлээж байна вэ?

- “Оюу толгой” компаниас санаачилснаар өнөө жил тохиож байгаа уул уурхайн салбарын 100 жилийн ойн хүрээнд Mining Week буюу “Уул уурхайн 7 хоног” цуврал арга хэмжээг 2022 оны 9 сарын 19-26-ны хооронд Улаанбаатар хотод анх удаа зохион байгуулах гэж байна. Уул уурхайн долоо хоног нь уул уурхайн салбарын бодлогын семинар, хөрөнгө оруулалтын чуулган, хөдөлмөрийн аюулгүй байдлын бага хурал, хариуцлагатай уул уурхайн семинар, гүний уурхайн симпозиум, түүнчлэн уул уурхайн техник, ханган нийлүүлэлтийн үзэсгэлэн гээд уул уурхайн салбарын төрөл бүрийн арга хэмжээний цогц байх юм. Уул уурхайн салбарт оролцоотой бүхэнд хамаатай цогц арга хэмжээ болох учраас энэ 7 хоногийн хугацаанд уул уурхайн салбарынхан Улаанбаатар хотод хуран цугларна. Энэ цуврал арга хэмжээ Mining Week гэсэн өөрийн гэсэн брэндийн доор нэгдсэн зохион байгуулалт, маркетинг сурталчилгаа, харилцан уялдаа бүхий хөтөлбөрийн дагуу явагдана. Mining week-ийг санаачлагчид цаашид жил бүр тогтмол зохион байгуулахаар төлөвлөж байгаа гэж ойлгож байна.

Өнөө жил анх удаа зохион байгуулагдаж байгаа Mining Week нь уул уурхайн салбарынхны хувьд нэг зэрэг нэг дор цуглараад цагийг аль болох бүрэн дүүрэн, үр дүнтэй ашиглаад, хэрэгтэй мэдээллээ аваад, хэрэгтэй харилцаагаа тогтоох боломж олгох маш зөв арга хэмжээ учраас бид дэмжин оролцож, идэвхтэй хамтран ажиллаж байна. Цаашид тогтвортой явагдаж, уул уурхайн салбарынхан хүсэн хүлээдэг долоо хоног болоосой гэж хүсэж байна.

9 сарын 21-23-ны өдрүүдэд 11 дэх жилдээ болох гэж байгаа Mongolia Mining уул уурхайн үзэсгэлэн маань Mining Week-ийн хамгийн гол арга хэмжээнүүдийн нэг байна. Уул уурхайн салбарынхан болон уул уурхайн салбарт бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нийлүүлэгчдийг холбох хамгийн чухал бизнесийн орчин. Ер нь байгалийн баялгийн ашиглалт нь уул уурхайн компани татварын орлогоор улсын төсөвт хувь нэмэр оруулахаас гадна, ханган нийлүүлэлтийн бизнесээр дамжуулан олон зуун бизнесийн байгууллага, тэдгээрт ажиллаж байгаа олон мянган хүний орлогыг нэмэгдүүлж үр шимээ өгдөг. Манай үзэсгэлэн бол уул уурхайн салбарынхан ханган нийлүүлэгчидтэйгээ уулзах, ханган нийлүүлэгчдийн бизнесээ өргөжүүлэх хамгийн чухал орчин шүү дээ.

Үзэсгэлэн зохион байгуулагч Майнэкс Монголиа ХХК маань үзэсгэлэнгээс гадна “Уул уурхайн долоо хоног”-ийн 2 дахь өдөр буюу 9 сарын 20-нд Mongolia Mining Investment Conference нэртэй уул уурхайн хөрөнгө оруулалтын чуулганыг зохион байгуулна. Энэ арга хэмжээний үеэр гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад эрдэс баялгийн хайгуул, олборлолтын өнөөгийн байдал, хөрөнгө оруулалтын орчны талаар цогц мэдээлэл өгч, санхүүгийн зах зээл, уул уурхайн салбарын хөрөнгө оруулалтын боломжийн талаар хэлэлцэх юм. Бид эдгээр сэдвээр хамгийн сайн мэдээлэл өгөх зочдыг урин оролцуулж, хамгийн үр дүнтэй мэдээллийн орчин бүрдүүлэхийг зорин ажиллаж байна.

-Mining Week салбарынхны хамгийн том цугларалт болно гэдэгтэй санал нэгдэж байна. Гол зорилго нь юу байх бол?

- Уул уурхайн салбарын бизнес эрхлэгчид, инженерүүд, санхүүчид, геологичид, уурхайчид, ханган нийлүүлэгч төрөл бүрийн бизнесийнхэн, салбар эрдэмтэн судлаачид, оюутан сурагчид, бодлого тодорхойлогчид, орон нутгийнхан, иргэний нийгмийн төлөөллүүд, хөрөнгө оруулагчид бүрдээрээ цугларч, харилцаа холбоо тогтоохоос гадна, харилцан ойлголцоход гол зорилго нь оршино гэж үзэж байна. Түүнээс гадна цуврал арга хэмжээ, түүний талаарх мэдээллээр дамжуулан нийт иргэдэд уул уурхайн талаар, улс нийгэмд ямар үр ашигтай болох талаар, хариуцлагатай уул уурхай, түүнийг хэрэгжүүлэхийн ач холбогдлын талаар зөв ойлголт өгөх нь бас нэг зорилго.

Мэдээж ганц удаа долоо хоног хурал, уулзалт хийгээд огцом үр дүн гарахгүй. Тавьсан зорилгоо аажмаар хэрэгжүүлэхийн тулд жил бүр тогтвортой зохион байгуулагдаж, зорилгодоо нийцсэн зөв мессеж нийгэмд өгч, цар хүрээгээ улам өргөжүүлж, нийгмийн сегмент бүрийг хамарч байж үр дүнд хүрнэ. Өөрөөр хэлбэл, Mining Week бол зөвхөн уул уурхайн салбарынхныг л хамарсан үйл ажиллагаа төдий байх ёсгүй. Нийгмийн хэсэг бүлэг, давхарга бүрийг хамрахын тулд одоо болох гэж байгаа өндөр зэрэглэлийн зочид буудлын хурлын танхимаар хязгаарлагдах биш, гудамжинд, их дээд сургуулийн анги танхимд, хөдөө орон нутагт, сум багийн төв дээр гэх мэтчилэн олон газар хүрч ажиллах ёстой.

Уул уурхайн салбар бол Монгол орны эдийн засгийн хамгийн том салбар. Манай улсыг эдийн засгийн хамгийн том салбар учраас Монгол улсыг эдийн засгийн хувьд уул уурхайн орон гэж нэрлэж болно. Ийм орны ард иргэдийг уул уурхайн талаар зөв олголттой байх ёстой. Өнөөгийнх шиг уул уурхай бүх юмны дайсан, баялгийг сорогч, байгалийн орчныг сүйрүүлэгч гэж ойлгоод яваад байж болохгүй шүү дээ.

-Манай уул уурхайд тулгарч ирсэн томоохон бэрхшээлийн нэг бол олон нийтийн эсэргүүцэл гэдэгтэй санал нэг байна. Уул уурхайн салбарын төрийн бодлого оновчгүй байна уу, уул уурхайн үр ашиг хүмүүст хүрэхгүй байгаад асуудал байна уу?

-Иргэдийн дунд буруу ойлголт, сөрөг хандлага, зөвөөсөө хавьгүй илүү. Улс төрчид нь тэдэнд зөв ойлголт өгөхийн оронд тэдэнд таалагдсан зүйл ярьж, сэтгэлийг нь татахын тулд нэг их популист зүйл ярьдаг туйлын популист улс төрчидтэй орон болж хувирсан. Улс төрчид өөрсдөө улс орондоо хортой зүйл хийж байгаа гэдгээ мэдэж байгаа боловч ард түмэнд таалагдахын тулд эдийн засагтаа хохиролтой зүйл ярьдаг, тийм шийдвэр ч гаргадаг.

Тийм учраас Уул уурхайн долоо хоногийн үеэр зөвхөн уул уурхайн салбарынханд зориулсан арга хэмжээ хийгээд зогсохгүй нийгэмд зөв ойлголт өгөхийг зорих хэрэгтэй. Иргэд уул уурхайн тухай муу түүхийг л их сонсож, түүнийг дэвэргэж ярьдаг. Уул уурхайтай холбоотой зөндөө сайн түүх байгаа, тэр бүхнийг нийтэд түгээх хэрэгтэй. Жишээ нь, Оюу толгойн хөрөнгө оруулалт ид хийгдэж байсан үед Монгол улсад гадаадаас орж ирж байсан 3 доллар тутмын нэг 1 энэ том хөрөнгө оруулалтаар орж ирж байлаа. Өнөөдөр ч гэсэн уул уурхайн салбар Монгол улсын гадаад зах зээлээс олдог 5 долларын 4-ийг авчирч байна. Уул уурхайн ханган нийлүүлэлт гэдэг бол баталгаатай зах зээлтэй, асар том бизнесийн боломж.

Тийм учраас Mining Week-ийг хөдөлмөрийн талбарт, зах зээл дээр, оюутны танхимд аваачъя. Залуу үеийнхэн уул уурхай гэж юу юм бэ, энэ чинь улс ардын амьдралд ямар хэрэгтэй юм, дээр нь уул уурхайгаас гарч байгаа бүтээгдэхүүнээр юу хийж байна, оюутан сурагчид сургуулиа төгсөөд, ажил хөдөлмөр эрхлээд уул уурхайгаас ямар үр шим хүртэх боломжтой вэ гэдгийг ойлгуулаад эхэлбэл уул уурхайн талаар сөрөг хандлага эерэг болно.

Түүнээс гадна, манай улсад төр бизнест маш их хутгалддаг нь буруу. Төр бизнес хийгээд эхлэхээр, төрийн өмчит компани төрийн онцгой эрх дархаар хамгаалуулаад зах зээлийн өрсөлдөөнд ороод эхлэхээр хувийн бизнес төртэй яахин өрсөлдөх билээ, хувийн бизнес яаж оршин тогтнох билээ. Хувийн хэвшил хөгжихгүй бол иргэдийг хэн ажлаар хангаж, хэн татвар төлж, хэн энэ улс орны ирээдүйн хөгжид хувь нэмэр оруулах билээ? Төрийн давуу эрхээр бизнес хийдэг нь уул уурхайн салбарт бүр ч онцгой байдаг үзэгдэл. Хамгийн ашигтай лиценз, саадгүй төрийн үйлчилгээ, бусдад олддоггүй тээвэр логистикийн давуу тал гээд зөндөө давуу тал байна. Бүх талаар бөөцийлүүлдэг атлаа ашиггүй ажилладаг, ашиггүй ажилладаг атлаа дампуурдаггүй. Энэ байдал нь замдаа тэр зах зээл дээрх өч төчнөөн хувийн бизнесийг татаж унагадаг. Төр ерөөсөө бизнес хийхээ болиод зөвхөн бодлого зохицуулалтаа л хийдэг болчихвол эдийн засаг ч огцом урагшилна, авлига хээл хахууль ч багасна, бизнесийн үйл ажиллагаатай холбоотой элдэв шударга бус байдал ч алга болно, ард иргэдийн орлого сайжирна, хандлага ойлголт ч зөв болно гэж боддог.

-Манай улсын хувьд уул уурхай цаашдаа ч эдийн засаг голлох салбар байх болов уу. Тэгэхээс ч аргагүй. Энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг туршлагатай хүний хувьд та бид уул уурхайн салбарт хөрөнгө оруулалт татахын тулд ямар шийдлийг бодож, тунгааж явдаг юм бол?

Ойрын хэдэн арван жилдээ уул уурхайн салбар Монгол улсын эдийн засгийн гол салбар байхаас өөр аргагүй харагдаж байна. Одоо байгаа уул уурхайн үйл ажиллагаа өнө удаан жил баталгаатай орлогын эх үүсвэр байх боломжгүй. Шинэ шинэ хайгуул судалгаа хийгдэж, шинэ хөрөнгө оруулалтын боломжийг үүсгэх хэрэгтэй. Энэ бүхэнд төр өөрөө хөрөнгө оруулаад урагшлуулна гэдэг боломжгүй зүйл, мөн дотоодын бизнесийн байгууллагууд ч дараагийн Оюу толгой, Таван толгойг олж илрүүлээд, хөрөнгө оруулалт хийхэд санхүүгийн боломж хязгаарлагдмал. Тийм учраас гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах хэрэгтэй, эрх зүйн орчноо тогтвортой байлгаж, хөрөнгө оруулах боломжийг хангах ёстой.

Монголын уул уурхайн салбар нэг үе хөрөнгө оруулагчдын хамгийн их сонирхол татсан орон байлаа. Тэр давлагааны дүнд нэлээд их хөрөнгө оруулалт Монголд хийгдсэн байдаг. Дэлхийн уул уурхайн салбарын бүх том том компаниуд Монголд өөрийн оффисоо нээж, тэднийг дагаад тэдэнд үйлчилгээ үзүүлдэг, зөвлөгөө өгдөг фирмүүд, техник технологи нийлүүлдэг компаниуд бүгд л Улаанбаатарт үйл ажиллагаа эхэлж, Монгол уул уурхайн халуун цэг гэдгийг илэрхийлж байлаа. Гэтэл нэг л мэдэхэд тэдгээр хөрөнгө оруулагчид, гадны том компаниуд бүгд гараад явчихсан шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, тэд Монголын асуудлуудтай тулгараад, тийм ч хүсээд байх газар биш байна гэж дүгнэсэн хэрэг.

Уул уурхайн хөрөнгө оруулалт гэдэг нэг зоогийн газар нээх, эсвэл нэг байшин бариад зарахтай ижил зүйл биш шүү дээ. Үр дүн нь дор хаяж 10, 20, 30 жилээр гардаг, урт хугацааны, томоохон хөрөнгө оруулалт учраас ямар ч хөрөнгө оруулагч хууль эрх зүйн орчин, татварын орчин, төрийн бодлого энэ хугацаанд хэвээр байна гэсэн хүлээлтээр бүх техник эдийн засгийн тооцоо хийж хөрөнгө оруулна шүү дээ. Замын дундаас огт санамсаргүй бэрхшээл, зохицуулалт, зардлууд гараад ирдэг бол энэ нь хөрөнгө оруулалтын хувьд тогтворгүй, найдваргүй орчин. Монгол улсын хөрөнгө оруулалтын орчин яг ийм найдваргүй болсон учраас хөрөнгө оруулагчид гараад явчихсан юм. Улс төрчид нь ч, иргэд нь ч маш их популист болж хувирлаа шүү дээ. Уул уурхайн хөрөнгө оруулагчид гэдэг Монгол улсын эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулагч гэхээсээ дээрэмчин дайснууд гэж харагдах болсон. Энэ байдал одоо ч үргэлжилж байгаа.

Монгол улс хөрөнгө оруулалтын орчны хувьд тогтвортой, уул уурхайн арвин их нөөцтэй, бизнесийн хувьд харилцан үр ашигтай ажиллах боломжтой орон гэдгээ дэлхий нийтэд дахин харуулах, нотлох хэрэгтэй болж байгаа юм. Нотлох хугацаа нь магадгүй өмнөхөөс ч илүү цаг, хүч, хөдөлмөр шаардах байх.